بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک در دسته‌بندی بیماری های گوارشی جای دارد. این بیماری زمانی اتفاق میفتد که بدن­تان در برابر گلوتن واکنش ایمنی نشان دهد. این واکنش ایمنی غیرطبیعی است به همین دلیل بیماری سلیاک را به وجود می‌آورد.
گلوتن ماهیت پروتئینی دارد. گلوتن در غذاهای پخته شده با گندم،جو، چاودار و چاودوم وجود دارد. این ماده همچنین در جو دوسر نیز موجود است. گاهی ممکن است در بعضی مواد دیگر همانند داروها یا لوازم آرایشی بهداشتی مثل رژ لب نیز یافت شود.
اگر نتوانید استفاده از محصولاتی که در آن­ها گلوتن وجود دارد را تحمل کنید، شما به گلوتن حساسیت دارید. ممکن است حساسیت به گلوتن از نوع خفیف باشد که در این صورت مشکلی به وجود نمی‌آید؛ اما اگر حساسیت به این ماده زیاد باشد، شما دچار بیماری سلیاک شده‌­اید.
سلیاک نوعی بیماری خود ایمنی است. چرا که در ایمنی بدن اختلال ایجاد می‌کند. دلیل این­که این بیماری جزء بیماری های گوارشی به­ شمار می‌رود این است که هنگام مقابله بدن با گلوتن، سم در بدن تولید می‌شود. این سم باعث از بین رفتن می‌شود تا پرزهای روده از بین رود. این پرزها برآمدگی‌های ریز روده کوچک هستند. اگر این پرزها به هر شکلی دچار آسیب شود، باعث اختلال در عملکرد روده شده و به همین دلیل روده دیگر توانایی جذب مواد غذایی را ندارد.
در صورتی که بیماری سلیاک درمان نشود، جذب مواد مورد نیاز در بدن کاهش پیدا کرده و باعث لاغری غیرطبیعی و سوء تغذیه فرد می‌شود. سعی کنید برای بهبود این بیماری از خوردن غذاهایی که دارای گلوتن هستند، پرهیز کنید.
بیماری سلیاک با نام­‌های مختلف دیگری شناخته می‌شود. اسپروی سلیاک، سپروی غیرحاره‌ای، آنتروپاتی حساس به گلوتن، نام‌های دیگر این بیماری است.
اندام هدف این بیماری بیش­تر روده‌­ها و اختلال در عمل جذب است؛ اما ممکن است سایر نقاط بدن را نیز درگیر کند.

علائم بیماری سلیاک در افراد مسن

علائم بیماری سلیاک در کودکان و سالمندان متفاوت است و برای هر کدام از آن­ها درمان جداگانه‌­ای تجویز می‌شود.
علائم بیماری سلیاک در سالمندان به دلیل مشکل هضم خواهد بود؛ اما ممکن است سایر نقاط بدن را تحت تأثیر خود قرار دهد. علائم بیماری سلیاک در سالمندان به شرح زیر است:
نارسایی کمبود آهن، درد و سفتی مفصل، استخوان های ضعیف و شکننده، خستگی، تشنج، اختلالات پوستی، بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا، تغییر رنگ دندان یا از بین رفتن مینای دندان، زخم های کمرنگ داخل دهان، دوره های قاعدگی نامنظم، ناباروری و سقط جنین از علائم بیماری سلیاک در سالمندان است.
یکی دیگر از علائم بیماری سلیاک درماتیت هرپتیفورمیس است. این نشانه، یکی از بیماری های پوستی است. در این هنگام پوست شما دچار خارش شده و تاول و برجستگی‌­هایی در پوست شما ظاهر می‌شود. این مشکلات پوستی بیش­تر در نواحی زانو، باسن و آرنج دیده می‌شود. کسانی که درماتیت هریپتفورمیس را دارند، دیگر علائم سلیاک را مثل هضم غذا، کم­تر تجربه می‌کنند. ۱۰ تا ۱۵ درصد سالمندانی که به بیماری سلیاک دچار می‌شوند، این نشانه را دارا هستند.
به این نکته توجه داشته باشید که علائم بیمار سلیاک همانند سایر بیماری­ها، بسته به هر فرد متفاوت است. ممکن است علائم شما با فرد دیگری که دچار به این بیماری است، متفاوت باشد. تفاوت در علائم بیماری به ­دلیل زمانی است که شروع به مصرف گلوتن کرده است. هم­چنین به میزان گلوتن مصرفی نیز بستگی دارد. شدت آسیب به روده نیز در میزان شدت علائم متفاوت است. هر چه میزان آسیب به روده بیش­تر باشد، شدت بروز علائم بیش­تر خواهد بود.
گاهی ممکن است علائم بیماری سلیاک اصلاً آشکار نشود. در این صورت باز هم به دلیل تأثیرگذاری این بیماری بر روده در طولانی مدت، عوارض مختلفی از خود نشان می‌دهد. به دلیل این­که سالمندی دوره حساسی از زندگی است، باید هر چه سریع­تر برای درمان هر بیماری که با آن مواجه شدید، به پزشک مراجعه کنید. بیماری سلیاک نیز از این قاعده مستثنی نیست و در صورت مشاهده هر گونه علائم بیماری باید هر چه سریع­تر این موضوع را با پزشک در میان بگذارید.

بیماری سلیاک در چه کسانی بیش­تر بروز می‌کند؟

این بیماری در تمامی افراد ممکن است به وجود آید. به طور معمول از هر ۲۲ نفر، ۱ نفر به بیماری سلیاک دچار می‌شود. یکی از عوامل تأثیرگذار در بیماری سلیاک، پیشینه بیماری خودایمنی است. اگر به طور ژنتیکی بیماری خود ایمنی را داشته باشید، معمولاً بیماری سلیاک نیز به وجود می‌آید.
عوامل مختلفی در به وجود آمدن بیماری سلیاک تأثیرگذار هستند، مثلاً کسانی که دچار بیماری های دیابت نوع ۲ یا بیماری های مرتبط با روده هستند، بیش­تر از دیگران در معرض خطر این بیماری هستند. از دیگر عوامل مرتبط با این بیماری می‌توان به لوپوس، روماتیسم مفصلی، بیماری تیرویید، بیماری خودایمنی کبد، بیماری آدیسون، سندروم شوگرن، سندروم داون، سندروم ترنر، عدم تحمل لاکتوز، سرطان روده و لنفوم روده اشاره کرد.

تشخیص بیماری سلیاک

اگر هر یک از علائم بیماری سلیاک را مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک با انجام آزمایشات مختلف به بررسی این بیماری می‌پردازد. در ابتدا برای تشخیص این بیماری معاینات بدنی و سابقه پزشکی استفاده می‌شود. پس از آن برای اطمینان از بیماری آزمایش خون تجویز می‌شود. این آزمایش بهتر است زمانی انجام شود که هنوز در حال مصرف گلوتن هستید.
آزمایش خون می‌تواند شمارش کامل سلول های خون و آزمایشات عملکرد کبد و تست کلسترول را نیز نشان دهد. یکی دیگر از راه های تشخیص بیماری سلیاک، درماتیت هرپتیفورمیس است. برای تشخیص نمونه‌­ای از ضایعات پوستی ایجاد شده را به آزمایشگاه ارسال می‌کنند تا در صورتی که ضایعات ایجاده شده به دلیل بیماری سلیاک باشد، درمان مناسبی تجویز ­شود.
گاهی اوقات آزمایش خون و نمونه­‌گیری پوستی در تشخیص بیماری مفید نیستند، در این صورت پزشک آندوسکوپی فوقانی را تجویز می‌کند. در آندوسکوپی فوقانی، یک عدد لوله نازک از طریق دهان وارد اندام­‌های گوارشی می‌شود. در این لوله ۱ دوربین کوچک به کار رفته که دکتر می‌تواند به وسیله آن هم­زمان سطح داخلی اندام های گوارشی را مشاهده کند.
اگر پزشک معالج­تان در آندوسکوپی فوقانی آسیب به روده را مشاهده کند، این بیماری قطعی است و باید هر چه سریع­تر درمان شود. در آندوسکوپی، پزشک می‌تواند بخشی از بافت روده را به عنوان نمونه جدا کند و به آزمایشگاه­ ارسال ­کند. پزشک با استفاده از نتیجه آزمایش داروی مناسب را تجویز می‌کند.

درمان بیماری سلیاک در سالمندان

به دلیل این ­که علت بیماری سلیاک، وجود عامل گلوتن در بدن است، تنها درمانی که برای این بیماری پیشنهاد می­شود، حذف گلوتن از رژیم غذایی است. حذف­کردن گلوتن باعث می­شود تا خود ایمنی در بدن کاهش پیدا کند و هم­چنین میزان سم ایجاد شده از این واکنش کم­تر می­شود. اگر سمی که از واکنش بدن در برابر گلوتن تولید می­شود کاهش پیدا کند، پرزهای روده بهبود پیدا می‌کند. در نتیجه این بیماری درمان می­شود.
درمان سلیاک بسیار آسان است. می­توانید برای اولین قدم تمامی غذاهایی که حاوی گلوتن هست را شناسایی کنید. سپس سعی کنید یک رژیم غذایی صحیح را برنامه­ریزی کنید. باید توجه کنید که در این رژیم از خورد غذاهای حاوی گلوتن، پرهیز کنید.
ممکن است شناخت غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، برای­تان دشوار باشد. بنابراین می­توانید با کمک پزشک این غذاها و خوراکی­ها را شناسایی کنید. به طور معمول پزشک دستورالعمل خواندن برچسب­های مواد غذایی را به شما آموزش می­دهد.
پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی به طور معمول علائم پس از چند روز بهبود پیدا می­کند. به این نکته توجه داشته باشید که تا قبل از آزمایش تشخیصی، گلوتن را حذف نکنید. چرا که در نتیجه­ی آزمایش اختلال ایجاد می­شود و تشخیص این بیماری دچار مشکل می­شود. در کنار حذف گلوتن، پزشک می­تواند با توجه به صلاح­دید خود داروهایی در راستای درمان تجویز کند تا این بیماری زودتر بهبود پیدا کند.

رژیم غذایی مناسب برای درمان سلیاک

ممکن است درمان بیماری سلیاک آسان باشد؛ اما حفظ درمان در باز­ه زمانی طولانی مدت، آسان نیست. به­ دلیل این ­که بسیاری از مواد خوراکی حاوی گلوتن هستند، مصرف غذاهای بدون گلوتن ممکن است مشکل باشد. در همین راستا بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده مواد غذایی، شروع به ساخت موادغذایی بدون گلوتن کرده­‌اند. این محصولات را می‌توانید در فروشگاه‌های مختلف پیدا کنید. مواد غذایی که بدون گلوتن هستند، معمولاً دارای برچسب (بدون گلوتن) هستند و به راحتی می‌توانید این محصولات را شناسایی کنید.
از خوردن موادی مثل گندم، چاودار، جو، تریتیکاله، بلغور، آرد، سمولینا خودداری کنید. از غذاهایی همانند آبجو، نان، کیک و پای، آب‌نبات، غلات، کلوچه، جو دوسر، ماکارونی، گوشت، سوسیس و کالباس، سس سالاد، سس (شامل سس سویا) استفاده نکنید. اگر هر کدام از این مواد خوراکی حاوی برچسب بدون گلوتن باشد، می‌توانید از آن­ها استفاده کنید.
از خوراکی‌هایی که بدون گلوتن هستند همانند گندم سیاه، ذرت، پیکان، آرد ذرت، آرد ساخته شده از برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی یا لوبیا، تورتیلا ذرت خالص، کینوا، برنج یا از مواد غذایی بدون گلوتن مثل گوشت های تازه، ماهی و مرغ، میوه، بیش­تر محصولات لبنی، سبزی­جات نشاسته­‌ای مانند نخودفرنگی، سیب زمینی، از جمله سیب زمینی شیرین و ذرت، برنج ، لوبیا و عدس، سبزی­جات در برنامه غذایی خود استفاده کنید.
نکات پایانی
بیماری سلیاک بیماری است که در همه افراد دیده می‌شود؛ اما هر چه سن بالاتر می‌رود افزایش این بیماری مشاهده می‌شود. به همین دلیل باید از سالمندان به خوبی مراقبت کرد تا اگر دچار این بیماری شدند، بتوانند در کوتاه­ترین زمان درمان شوند. علائم این بیماری در سالمندان با سایر دوره‌های سنی متفاوت است. سعی کنید در صورت مشاهده هر گونه از علائم این بیماری با پزشک مشورت کنید.