بی‌خوابی در سالمندان و اختلالات خواب یکی از مهمترین مشکلات سالمندان میباشد و شاید داشتن خوابی مناسب برای آن‌ها آرزو باشد.
به گزارش شادمان، ازآن‌جاکه اختلالات بی خوابی علت بسیاری از بیماری‌هاست و می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات را به دنبال خود بکشاند، درمانش برای سالمندان بسیار مهم است. وقتی سالمندان به پزشک مراجعه می‌کنند، بهترین آرامش‌بخش یا بهترین قرص خواب برایشان تجویز می‌شود تا بتوانند خواب خوبی داشته باشند.
بی‌خوابی در سالمندان چیست و چند نوع است؟
بی‌خوابی نوعی اختلال در خوابیدن است که موجب می‌شود به‌خواب‌رفتن برای سالمندان کاری طاقت‌فرسا و حتی گاهی غیرممکن باشد. کسی که دچار مشکل بی‌خوابی باشد، زودتر از حد معمول از خواب بیدار می‌شود و بعد از آن قادر به خوابیدن نخواهد بود. بسیاری از سالمندان کم‌وبیش بدخوابی را تجربه می‌کنند؛ زیرا با افزایش سنْ الگوی خواب هم تغییر می‌کند. علت‌های زیادی می‌تواند موجب بی‌خوابی در سالمندان شود که اضطراب و هیجان از عمده‌ترین آن‌هاست. افسردگی و ترس از تنهاشدن و نبودِ اطمینان، از اضطراب‌هایی است که برخی از سالمندان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
بی‌خوابی در سالمندانبرخی سالمندان دچار بی‌خوابی کوتاه‌مدت یا حاد میشوند که ممکن است از چند روز تا چندین هفته و ماه نیز به طول انجامد. به‌طور کلی بر اساس طول مدت، بی‌خوابی به انواع زیر تقسیم می‌شود:
- بی‌خوابی یا گذار
این بی‌خوابی همان‌طور که از نامش پیداست، گذراست و معمولاً بین چند روز تا یک هفته طول می‌کشد.
- بی‌خوابی حاد
به این نوع بی‌خوابی «کوتاه‌مدت» نیز گفته می‌شود و نشانه‌های آن تا هفته‌ها و ماه‌ها طول می‌کشد. (معمولاً بین ۳ هفته تا ۶ ماه)
- بی‌خوابی مزمن
وقتی بی‌خوابی سالمندان به‌طور مزمن بروز کند، نشانه‌های آن بیش از یک سال ادامه دارد و سالمند اغلبِ اوقات دچار بدخوابی است. این نوع از بی‌خوابی می‌تواند ریشۀ بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها در آینده شود. بی‌خوابی در سالمندان را بر اساس علت ایجاد، در دو گروه زیر جای می‌دهند:
- بی‌خوابی اولیه
در بی‌خوابی اولیه، سالمند بدون هیچ‌گونه علت خاصی دچار کم‌خوابی شده و در به‌خواب‌رفتن دچار مشکل است. در این حالت، پزشکان نمی‌توانند علت آن را به بیماری یا فرم پزشکی خاصی نسبت دهند. معمولاً درمان این شکل از بی‌خوابی مشکل است؛ زیرا پزشکان مجبورند از روش‌های تغییر سبک زندگی ازجمله نحوۀ خوابیدن استفاده کنند.
- بی‌خوابی ثانویه
در بی‌خوابی ثانویه، پزشکان علت بی‌خوابی سالمندان را فرم پزشکی خاصی می‌دانند. وجود برخی بیماری‌ها مانند افسردگی، سرطان، اعتیاد و… از علت‌های عمدۀ بی‌خوابی ثانویه است و درمان آن معمولاً با حل مشکلات و تجویز داروها شروع می‌شود.
پیش از این‌که به‌طور کلی دربارۀ مبحث بهترین آرامش‌بخش برای سالمندان و بهترین قرص خواب صحبت کنیم، در این بخش از مقاله می‌خواهیم به علت‌های بی‌خوابی و مشکلات آن در سالمندان بپردازیم.
عادات خواب
محیط و سبک خوابیدن بیش‌ترین اثر را روی بی‌خوابی می‌گذارد. برخی سالمندان عادت دارند که پیش از خوابیدن یک فنجان چای یا قهوه بنوشند. کافئین این نوشیدنی‌ها موجب بی‌خوابی می‌شود. خوابیدن جلوی تلویزیون روشن و ساعت خواب نامنظم هم از عادت‌هایی هستند که موجب بروز مشکل بی‌خوابی در سالمندان میشوند.
درد
یکی از مهمترین علت‌های بی‌خوابی درد در ناحیه‌ای از بدن به‌خصوص در شب است. وجود بیماری‌هایی ازجمله آرتروز و پوکی استخوان و دیابت می‌تواند خواب افراد را دچار اختلال کند.
اضطراب
شاید اضطراب از عمده‌ترین علت‌های این اختلال باشد. ترس از تنهایی، مرگ عزیزان و فشار زندگی به‌نوعی می‌تواند موجب ترس و اضطراب در سالمندان شود و آن‌ها را دچار بی‌خوابی کند.
عدم فعالیت روزمره
نزدیک به نیمی از سالمندان دچار کم‌خوابی‌اند. یکی از علت‌هایش عدم فعالیت روزمره است. فعالیت‌های اجتماعی یا انجام کارهای خانه سطح انرژی افراد را بالا می‌برد و زمینۀ شکل‌گیری خوابی منظم در طول شب را برای آن‌ها فراهم می‌آورد؛ ولی بیش‌ترِ سالمندان بازنشسته‌اند و فعالیت خاصی ندارند و معمولاً بی‌خوابی بیش‌تر به سراغشان می‌آید.
از علت‌های دیگر بروز بی‌خوابی در سالمندان:
یائسگی، عوارض برخی داروها، اختلالات خواب (مانند سندروم پای بی‌قرار، خروپف و تنفس نامنظم)، ورزش‌نکردن، شرایط نامناسب محیط برای خواب مانند وجود نور اضافی، مشغول بودن فکر.
عوارض بی‌خوابی در سالمندان
خواب از نیازهای اصلی انسان است و میزانش روی سلامتی افراد اثر می‌گذارد و باید در محدودۀ مشخصی باشد، یعنی نه زیاد و نه کم. می‌توان گفت که بی‌خوابی اختلالی است که با عوارضی همراه است و می‌تواند سلامتی افراد را به مخاطره بیندازد.
از مهمترین عوارض بی‌خوابی در سالمندان کاهش ایمنی بدن است که آن‌ها را به‌شدت سست و ناتوان می‌کند. بی‌خوابی موجب آسیب به حافظه و قدرت یادگیری نیز می‌شود. حتی گفته می‌شود که عوارض بی‌خوابی در سالمندان از سیگار و فشار خون بالا نیز خطرناک‌تر است و یکی از عوامل مرگ‌ومیر به حساب می‌آید.
درمان اختلالات خواب در سالمندان
بی‌خوابی در سالمندان باید هرچه زودتر درمان شود؛ زیرا این اختلال بسیار خطرناک است و شاید کم‌ترین عارضۀ آن افسردگی باشد. پس اگر بی‌خوابیِ سالمند بیش از چند روز طول کشید، یعنی اگر از مرحلۀ گذرا وارد فاز حاد شد، باید به پزشک مراجعه کرد تا با درمان به‌موقع از عوارض جدی آن جلوگیری شود. برای درمان بی‌خوابی از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. بسیاری از محققان باور دارند که بی‌خوابی منشأ روانی دارد و استفاده از روان‌شناسی و روان‌پزشکی می‌تواند در درمان بسیار کمک‌کننده باشد.
همچنین پزشکان به آن دسته از سالمندانی که دچار اختلال خواب میشوند، توصیه‌هایی می‌کنند تا بتوانند راحت‌تر بخوابند: قبل از خواب از انجام ورزش یا مصرف مواد کافئین‌دار خودداری کنند، شام سبک بخورند، دوش آب گرم بگیرند، مقداری ماست مصرف کنند، از هیجان و اضطراب و تنش و جروبحث بپرهیزند، از تلفن‌همراه خود استفاده نکنند، یک لیوان شیر گرم بنوشند.
بهترین آرام بخش برای سالمندان و بهترین قرص خواب برای درمان بی‌خوابی
اگر بی‌خوابی سالمندان با راهکارهای قسمت قبل درمان نشد، بهتر است تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرند تا روند درمان به‌طور اساسی انجام شود. یکی از راهکارهای ارائه‌شده در چنین شرایطی استفاده از قرص‌های آرامش‌بخش است.
استفاده از دارو و قرص خواب برای درمان بی‌خوابی، آخرین مرحله از درمان است؛ چراکه مصرف این نوع از قرص‌ها نیز خالی از عوارض نخواهد بود. در هر صورت، مصرف آرامش‌بخش و قرص خواب موجب خواب راحت و خواب بیش‌تر می‌شود.
قرص‌‌خواب‌هایی که پزشکان برای سالمندان تجویز می‌کنند، به دو دستۀ بنزودیازپین و غیردیازپینی تقسیم میشوند. هر کدام از این دسته‌ها از نظر ماندگاری، تأثیر، عوارض، سرعتِ‌عمل و اثربخشی تفاوت‌هایی دارند.
-
قرص‌های بنزودیازپین
این نوع از قرص‌ها یکی از مهمترین و بهترین آرامش‌بخش‌ها هستند و برای درمان بی‌خوابی سالمندان به کار گرفته میشوند. این قرص‌ها علاوه بر بی‌خوابی، در درمان خواب‌پریشی، اضطراب، حملۀ پانیک و صرع نیز کاربرد دارند. شماری از قرص‌های این دسته چنین‌اند: کلونازپام، تمازپام، آلپرازولام، لورازپام، دیازپام، فلورازپام، کلردیازپوکساید، میدازولام، تریازولام. از نظر سرعت و شدتِ اثرگذاری نیز به سه دستۀ کوتاه‌اثر (میدازولام)، متوسط اثر (لورازپام) و طولانی‌اثر (دیازپام) تقسیم میشوند.
ساختار شیمیایی این قرص‌ها به‌گونه‌ای است که روی گیرنده‌ها و انتقال‌دهنده‌های پیام عصبی در مغز اثر می‌گذارند و با غیرفعال‌کردنِ قسمتی از آن‌ها، موجب ایجاد آرامش در سالمندان میشوند.
-
قرص‌های غیردیازپینی
این نوع از قرص‌ها از نظر نحوۀ عمل‌کرد و اثرگذاری، با قرص‌های بنزودیازپین تفاوت‌هایی دارند. زولپیدم امبین و زالپلون سوناتا و زوپیکلون نیز از قرص‌های این دسته‌اند و در مقایسه با قرص‌های بنزودیازپین، برای درمان بی‌خوابی بهتر جواب می‌دهند.
علاوه بر قرص‌هایی که اشاره کردیم، ملاتونین نیز محصولی است که از آن برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شود. ملاتونین هورمونی است که به‌طور طبیعی از غدۀ پینه‌آل در بدن تولید می‌شود و در تنظیم خواب اثر دارد. شکل دارویی این هورمون به‌صورت اَشکال ژنریک است.
همۀ افراد اعم از کودکان و جوانان و سالمندان، به‌نوعی بی‌خوابی یا بدخوابی را تجربه کرده‌اند. اگر این اختلال شکل حاد یا مزمن به خود بگیرد، می‌تواند زندگی روزمره را به‌خصوص در سالمندان، با مشکل همراه سازد؛ چراکه کم‌ترین عارضه‌اش خستگی و ناتوانی بدن است. از این رو، اگر سالمندتان دچار چنین مشکلی شد، بهتر است به فکر راهکارهایی برای درمان باشید تا جلوی عوارض خطرناک آن گرفته شود. مصرف قرص‌های آرامش‌بخش یکی از راهکارهای درمانی مؤثر است، ولی حتماً پزشک متخصص باید آن را تجویز کند.
منبع: زیمد