مثانه عصبی یا نوروژنیک عارضه‌ای است که طی آن، سالمند در ادرار کردن دچار اختلال می‌شود. در چنین حالتی فرد یا خیلی کم یا خیلی زیاد ادرار می‌کند و اگر بروز این بیماری جدی باشد سالمند توان کنترل خود را در ادرار کردن از دست می‌دهد و به‌نوعی احساس شرمندگی می‌کند. سالمندان باید مراقب باشند که در صورت بروز علائم مثانه عصبی فورا پزشک خود را در جریان بگذارند چرا که عدم معالجه به موقع می‌تواند سبب آسیب رساندن به کلیه‌ها و بروز عفونت های ادراری شود.
این که مثانه عصبی چیست؟ چه علائمی دارد؟ چگونه درمان می‌شود؟ موضوعی است که در ادامه این پست می‌خواهیم بیشتر در مورد آن صحبت کنیم تا اگر احیانا سالمند عزیز شما نیز دچار چنین عارضه‌ای شد با درمان به موقع از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید. از این‌رو پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این پست ما را همراهی بفرمایید.
مثانه چه وظیفه‌ای در بدن به عهده دارد؟
همانطور که می‌دانید مثانه یکی از قسمت‌های مهم دستگاه ادراری است که به‌صورت کیسه‌ای توخالی در قسمت پایین شکم واقع شده و ادرار حاصل از فعالیت کلیه‌ها به این ناحیه وارد می‌شود. از نظر ظاهری این کیسه از ماهیچه و بافت پیوندی ارتجاعی تشکیل شده تا گنجایش ۱ لیتر ادرار را داشته باشد. ادرار تولید شده از طریق لوله‌ای به نام “میزنای” وارد مثانه شده و از طریق میزراه از مثانه خارج و به جهت دفع شدن هدایت می‌شود.
کارکرد مثانه تحت تاثیر سیستم عصبی قرار دارد و عملکرد آن را سه بخش نخاع، قشر مخ و ساقه مغز کنترل می‌کنند. این اعصاب وظیفه انقباض مثانه و سایر پیام‌های عصبی مربوط به تخلیه ادرار را بر عهده دارند. حال سالمندانی که مثانه آن‌ها به‌طور طبیعی کار می‌کند قادر به کنترل ادرار خود هستند و وقتی که حجم ادرار وارد شده به مثانه به ۴۰۰ میلی لیتر برسد فرد احساس دفع پیدا می‌کند. در چنین حالتی مثانه شکلی منقبض شده به خود می‌گیرد و ماهیچه اسفنکتر خارجی رها می‌شود. همه این مراحل توسط مجموعه‌ای از ارتباطات عصبی کنترل می‌شود که نتیجه آن ذخیره، کنترل و تخلیه صحیح ادرار توسط مثانه است و در دایره اختیار افراد قرار دارد.
بیماری نوروژنیک در سالمندان چیست؟
حال که با مثانه و کارکرد آن آشنا شدیم می‌توانیم بیشتر در مورد این بیماری صحبت کنیم. همانطور که اشاره کردیم مثانه عملکرد خود را تحت تاثیر مرکز اعصاب انجام می‌دهد؛ اما گاهی اوقات بنا به دلایل مختلف همچون بیماری پارکینسون، ام اس، آسیب نخاعی و … به قسمت‌هایی از اعصاب کنترل کننده مثانه آسیب وارد می‌کند. در نتیجه بیمار در دفع ادرار دچار اختلال می‌شود و درنهایت منجر به بیماری مثانه نوروژنیک می‌شود.
بنابراین مثانه عصبی عبارت است از بیماری که طی آن به بخشی از مرکز عصبی (نخاع، مغز و اعصاب محیطی) آسیب میرسد و فرد به درستی نمیتواند دفع ادرار کند. سالمندی که دچار این بیماری شده کنترل خود را در دفع از دست داده و این عامل موجب می‌شود احساس شرمندگی کند و به مرور علاوه بر آسیب جسمی شخص از نظر روحی نیز آسیب می‌بیند.
علت بیماری مثانه عصبی در سالمندان چیست؟
عوامل زیادی می‌تواند باعث ایجاد بیماری نوروژنیک در سالمندان شود که برخی از آن‌ها مادرزادی و برخی نیز اکتسابی هستند که از مهمترین آن‌ها می‌توان اشاره‌ای به موارد زیر داشت:
اختلالات دژنراتیو: یکی از مهمترین عوامل بروز مثانه نوروژنیک است که ریشه در مشکلات عصبی دارد. اختلالات دژنراتیو با مشکلات حرکتی، دمانس (زوال عقلی) و افسردگی همراه است. بیماری‌هایی همچون پارکینسون، هانتیگتون، ویبلسون و بیماری فار (Fahr’s Disease) نمونه‌ای از مشکلات عصبی هستند که به مرور موجب ایجاد بیماری مثانه عصبی می‌شوند.
بیماری‌های مادرزادی: برخی از بیماری‌های مادرزادی همانند میلومننگوسل و فلج مغزی نیز عامل ایجاد کننده عارضه مثانه عصبی هستند. در ناهنجاری میلومننگوسل، سیستم عصبی جنین تکمیل نشده و به‌دلیل نقص در لوله عصبی آسیب شدیدی به ستون فقرات و نخاع وارد می‌شود. این بیماری منجر به مشکلاتی همچون ضعف در حرکت، فلج شدن، اختلالات اسفنکتر، اختلال در حافظه و از همه مهمتر اختلال در عملکرد مثانه و بی اختیاری ادرار می‌شود. در دیگر بیماری مادرزادی یعنی بیماری فلج مغزی، مغز جنین در حال رشد یا حتی بعد از تکامل بر اثر عوامل مختلفی آسیب می‌بیند و منجر به ایجاد دسته‌ای از بیماری‌های حرکتی مثل شل یا سفت شدن دست و پا، حرکات غیر ارادی و راه رفتن بدون تعادل می‌شود، علاوه بر مشکلات حرکتی، بی اختیاری ادراری نیز جزء عوارض شایع افراد مبتلا به فلج مغزی است.
آسیب های مغزی: گاه بر اثر عوامل مختلفی همچون سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی و … فرد سالمند دچار نوروژنیک می‌شود.
مسموم شدن با فلزات سنگین: همچون آرسنیک، کادومیوم، سرب و جیوه که به‌مرور منجر به دسته‌ای از بیماری‌های روان شناختی همانند اسکیزوفرنی می‌شود.
ضایعه مغزی و نخاعی: که بر اثر عوامل مختلفی همچون تصادف، ضربه یا سقوط از ارتفاع ایجاد می‌شود.
علاوه‌بر موارد گفته شده برخی از عوامل همچون آسیب دیدن اعصاب لگنی در اثر جراحی های شکمی و لگنی، عفونت‌های شدید، بیماری دیابت، بیماری‌های مربوط به دیسک ستون مهره‌ها، فلج اطفال، مصرف طولانی مدت الکل و … می‌تواند موجب آسیب رساندن به سیستم عصبی شود که نتیجه آن به دنبال داشتن مثانه نوروژنیک است.
درمان مثانه نوروژنیک
درمان مثانه نوروژنیک
انواع عارضه مثانه عصبی در سالمندان
عارضه مثانه نوروژنیک به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
مثانه بیش فعال Spastic: این حالت همانطور که از نام آن بر می‌آید مثانه بیش از حد فعال است و فرد همواره احساس می‌کند که مثانه پر شده است. در این عارضه فرد دچار تکرر و ناگهانی ادرار شده و مجبور است که در طول شبانه روز چندین بار به دستشویی برود. حتی به سختی ادرار خود را کنترل می‌کند و گاهی اوقات دچار بی اختیاری ادرار نیز می‌شود.
مثانه شل یا Flaccid: بر عکس حالت اول، مثانه در چنین شرایطی به درستی منقبض نشده و با وجود پرشدن ظرفیت مثانه، از سوی سیستم عصبی پیامی به مغز برای تخلیه صادر نمی‌شود. در نتیجه فرد احساس پر بودن مثانه را ندارد. در این حالت وقتی که مثانه پر شد و گنجایشی نداشت ناگهان فرد دچار بی‌اختیاری ادرار و نشتی آن می‌شود.
علائم بیماری نوروژنیک مثانه در سالمندان
علائم این بیماری با توجه به شدت آسیب به سیستم عصبی در هر فردی متفاوت است؛ هر چه مجموعه عصبی (نخاع، مغز و اعصاب محیطی) بیشتر آسیب ببیند شدت و وخامت نوروژنیک نیز بیشتر است. در هر حال اختلالات ادراری همچون تکرر ادرار، ناتوانی در کنترل ادرار (بی اختیاری ادراری)، شب ادراری، سوزش ادراری، عفونت ادراری، ادرار با حجم کم، انسداد ادراری، سنگ مثانه، سنگ کلیه، درد لگنی و … از مهمترین علائم درگیری این عارضه در سالمندان است.
تشخیص بیماری مثانه عصبی در سالمندان
سالمند با مشاهده چنین علائمی بایستی به متخصص اورولوژی مراجعه کند تا پزشک به معاینه و شرح حالی از او بپردازد. پزشک متخصص ابتدا علائم بالینی او را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ از سابقه پزشکی و همچنین رفتارهای روزانه سالمند سوال می‌کند. برخی از پزشکان برای تشخیص بیشتر، بیمار را مورد معاینه فیزیکی قرار می‌دهند که این معاینه در زنان شامل ناحیه شکم، لگن و رکتوم و در مردان نیز شامل پروستات، رکتوم و شکم است. در نهایت براساس آزمایشات زیر می‌تواند تشخیص قطعی دهد که آیا او دچار این عارضه شده است یا نه.
آزمایش خون و ادرار
آندوسکوپی مثانه
ام آر آی
سی تی اسکن
سونوگرافی
نوار مثانه
رادیو گرافی مثانه
اگر متخصص با انجام راه‌های تشخیصی فوق به این نتیجه رسید که سالمند دارای اختلال در عملکرد مثانه است و همزمان یکی از بیماری‌های مربوط به ضایعات مغزی-نخاعی همچون آلزایمر، پارکینسون و … را مشاهده کرد، این اختلال را مثانه عصبی تشخیص می‌دهد. حال اگر فرد بیمار با وجود این که اختلال ادراری دارد اما عارضه عصبی ندارد، پزشک مشکل مثانه او را غیر عصبی تلقی می‌کند.
درمان بیماری نوروژنیک مثانه در سالمندان
درمان این بیماری با توجه به فاکتورهای مختلفی از جمله سن، شدت بیماری، میزان آسیب دیدگی عصب کنترل کننده مثانه، نوع علائم مشاهده شده، میزان واکنش بیمار به داروهای تجویز شده و … متغیر است. این بیماری به خصوص برای آن‌هایی که به شدت درگیر شده اند شاید درمان قطعی نداشته باشد اما با یکسری راهکار درمانی می‌توان آن را کنترل کرد. در هر حال از روش‌های زیر می‌توان برای درمان استفاده کرد:
استفاده از دارو: یکی از رایج‌ترین روش‌ها، دارو درمانی است. که برای این امر از داروهایی نظیر گاما آمینوبوتیریک اسید، بتانکول (داروی تقویت فعالیت برخی از اعصاب)، سم بوتولینوم، دارو ضد صرع، داروی شل کننده مثانه، نورومدلاسیون و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تغییر سبک زندگی: استفاده از رژیم غذایی مناسب و کاهش مصرف مواد خوراکی تحریک کننده مثانه (نوشیدنی های کافئین دار، غذاهای تند، شیرین کننده های مصنوعی و …) ، مصرف مایعات، ثبت دفع ادرار از نظر میزان و تعداد، خالی کردن مثانه به‌صورت برنامه‌ریزی شده (هر ۳ الی ۴ ساعت یکبار عمل دفع انجام شود)، انجام ورزش های لگنی و …
استفاده از سوند: برای آن دسته از بیمارانی که دچار احتباس ادراری هستند و در تخلیه مثانه مشکل دارند سوند می‌تواند مفید باشد.
عمل جراحی: در صورتی که فرد هر کدام از مراحل بالا را انجام داد ولی به بهبودی دست نیافت به تشخیص پزشک با اعمال تغییراتی برروی مثانه همچون تغییر سایز مثانه، استفاده از اسفگتر مصنوعی، قطع اسفنگتر و یا تغییر مسیر مجاری ادراری مورد جراحی قرار می‌گیرد.
کلام پایانی
پرستاران عزیز، اگر سالمند شما دچار چنین عارضه‌ای هست حتما می‌دانید که چقدر این بیماری برای آن‌ها آزار دهنده و اذیت کننده است. این افراد علاوه‌بر این که از نظر جسمی دچار اختلال و ناتوانی می‌شوند، به‌دلیل عدم کنترل ادرار و بی‌اختیاری آن، نزد دیگران احساس خجالتی و شرمندگی می‌کنند که می‌تواند برروی روحیه اثر سویی بگذارد و آن‌ها را در آینده با مشکلات روحی و افسرگی مواجه کند. از این‌رو اگر دچار این بیماری شدند بایستی به آن‌ها توجه زیادی کنید و به موقع درمان را شروع کنید تا بتوان این بیماری را کنترل کرد.
یکی از بهترین راه‌ها برای درمان مثانه عصبی در سالمندان ، استفاده از رژیم غذایی مناسب و ورزش‌های مخصوص به لگن است که می‌تواند سبب بهبود بیماری در این افراد شود. وقتی که سالمند از نظر جسمی سالم باشد، بی‌تردید وی با اعتماد به نفس بیشتری قدم در جامعه می‌گذارد و روحیه‌ای مثبت و با نشاط به خود می‌گیرد. پس در کنار سالمند گران قدر خود بمانید و او را در درمان این بیماری یاری رسانید.
منبع: زیمد