در کشورهای پیشرفته، افراد میانسال وقتی بازنشسته می‌شوند شروع به سفر رفتن می‌کنند و بدون دغدغه تامین نیازهای معیشتی خود، به استراحت کردن می‌پردازند و از زندگی بعد از سال‌های کار لذت می‌برند. اما در کشورهای در حال توسعه، بسیاری از افراد میانسال به دلیل وضعیت معیشتی نامناسب و نداشتن بیمه و مستمری مجبور هستند که مشغول به کار شوند که اکثرا توان جسمی و روحی بالایی را می‌طلبد. خیلی از بازنشسته‌ها در کشور ما بعد از بازنشستگی به رانندگی روی می‌آورند و سعی می‌کنند در آمدی داشته باشند. عده ای هم که از بیمه محروم بوده‌اند تلاش می‌کنند تا جایی که می‌توانند کار کنند اما ناتوانی در برخی مواقع باعث می‌شود تا آنها تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار گیرند. آمارها می‌گوید امروزه ۲۵ درصد سالمندان ایرانی زیر نظر بهزیستی و کمیته امداد هستند. در واقع کمیته امداد یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر سالمند و بهزیستی ۵۰۰ هزار سالمند را تحت پوشش خود قرار داده است.
سالمندان ایرانی آسیب دیده و خسته حسین نحوی نژاد معاون توانبخشی بهزیستی کشور است که از نزدیک با سالمندان و وضعیت آنها روبرو بوده است. او در گفتگویی اختصاصی با سایت شادمان می‌گوید: «سازمان بهزیستی حدود ۵۰۰ هزار سالمند را تحت پوشش خود قرار داده. افرادی که به نحوی از کار افتاده‌اند و از نظر جسمی یا از لحاظ مالی آسیب دیده اجتماعی به حساب می‌آیند. اکثرا این افراد از قشر فرودست جامعه هستند که با بالا رفتن سن ممکن است دچار ناتوانی شوند. بهزیستی البته افرادی را تحت پوشش قرار می‌دهد که ناتوانی‌هایشان باعث ایجاد آسیب اجتماعی و مالی در زندگیشان شده باشد. این سالمندان ایرانی درآمد کافی و مستمری ندارند و اکثرا زیر خط فقر قرار می‌گیرند.
سالمندان آسیب پذیر در بهزیستی از سه بخش عمده تشکیل شده است. نحوی نژاد می‌گوید:« بخش اول که بیشترین افراد تحت پوشش را شامل می‌شود، بخش توانبخشی است یعنی افرادی تحت حمایت ما هستند که دچار مشکل بینایی، شنوایی و مشکلات جسمی_حرکتی و یا دچار معلولیت هستند و به سن سالمندی رسیده‌اند. دومین بخش، بخش اجتماعی است که زنان سرپرست خانوار و یا افرادی که به دلیلی غیر از معلولیت از کار افتاده شدند، در این بخش قرار می‌گیرند. بخش سوم هم بخش پیشگیری است که افراد خیلی کمی‌تحت پوشش این بخش قرار گرفته اند. این بخش شامل افرادی است که دچار مسائلی چون اعتیاد و از این قبیل موضوعات شده اند و نمی‌توانند زندگیشان را ادامه دهند و در سالمندی با بحران مواجه می‌شوند.»
مردان بیشتر به کمک نیاز دارند افرادی که تحت پوشش این بخش‌ها هستند از نظر درصد تفکیک جنسیت، ۶۰ درصد مرد و ۴۰ درصد زن است. این طرح در سرتاسر ایران اجرا می‌شود و افراد تحت پوشش در تهران و همه ی شهرستان‌های کشور هستند البته باید گفت که افراد تحت پوشش کمیته امداد اکثرا مربوط به روستاها و شهرستان‌ها است. بهزیستی و کمیته امداد در تلاش است تا هرچند اندک اما بتوانند از مشکلات معیشتی در دوران سالمندی کم کنند.
نحوی نژاد می‌گوید: « نوع خدماتی که بهزیستی به افراد تحت پوشش خود ارائه می‌کند به سن افراد بستگی ندارد بلکه به شرایط آنها از نظر جسمی و معیشتی مربوط می‌شود. به طور مثال ممکن است یک فرد با سن کمتر دچار قطع نخاع شده باشد و خدمات ویژه‌ای بخواهد اما یک فرد مسن با ناتوانی کمتر شامل این خدمات نشود و بهزیستی به او کمک‌های دیگری کند.
در واقع اساس کار بهزیستی عملکرد زندگی سالمندان ایرانی است یعنی چیزی که باعث شده فرد از موضوعی در دوران سالمندی آسیب ببیند. بر اساس همین آسیب مسوولین بهزیستی برنامه‌ریزی می‌کنند. به طور کلی خدمات بهزیستی به چند دسته تقسیم می‌شود.
خدمات سازمان بهزیستی اولین دسته خدمات عمومی‌است که طبق قانون شورای ملی سالمندان و براساس سیاست‌گذاری سازمان بهزیستی کل کشور، تمام دستگاه‌های اجرایی باید گزارش تمامی فعالیت‌هایی را که برای سالمندان انجام می‌دهند را به دبیرخانه شورای ملی سالمندان که در سازمان بهزیستی کل کشور است ارایه دهند که البته این کار جزو وظایف مستقیم سازمان بهزیستی نیست.
خدمات بعدی کمی‌تخصصی تر است. حتما می‌دانید که سالمندی با پزشک و بیماری عجین شده است. در واقع سالم ترین سالمندان هم از یک سنی به بعد به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارند. به همین دلیل سازمان بهزیستی روی این موضوع تمرکز کرده است. این بخش شامل توانبخشی ،پزشکی،فیزیوتراپی،گفتار درمانی، جراحی و خدمات بهداشتی و سلامت می‌شود.
بعد از سلامت سالمندان، ما به سراغ فراغت سالمندان ایرانی رفته‌ایم و سعی کردیم تا آنها احساس انزوا نکنند و بتوانند در گروه همسن و سال‌ها از زندگی لذت ببرند. بخش دیگری از خدمات هم که دغدغه بسیاری از سالمندان تخت پوشش است، معیشت است که با خدمات اجتماعی شامل تهیه مسکن، مستمری، مراکز نگهداری و مراقبت از این افراد به صورت شبانه روزی یا مراقبت از آنها در منزل انجام می‌شود.
ما در بخش اجتماعی سازمان بهزیستی که بیشتر شامل زن‌های سرپرست خانواده است ، سعی می‌کنیم خدمات زیادی به خود این خانم‌ها و فرزندانشان که به سن قانونی نرسیده‌اند ارایه دهیم و فرزندانشان را از لحاظ تحصیلات،مهارت آموزی و وام اشتغال تحت پوشش قرار دهیم. همانطور که می‌دانید خیلی از افراد در سنین بالا بچه دار شده‌اند و در میانسالی فرزندانی دارند که نیاز به حمایت دارند.
مسئله دیگرهم مربوط به سالمندانی است که احتمالا خیلی از ما از آنها تصوری نداریم چرا که خیلی جلوی دید ما نیستند. این سالمندان متاسفانه به اعتیاد دچار هستند. کاری که بهزیستی برای آنها انجام می‌دهد این است که این که آنها را به مراکز اقامت کوتاه مدت،بلند مدت و یا مراکز کاهش آسیب میفرستند تا تحت پوشش این بخش‌ها قرار گیرند.
سالمند آزاری مشکل تازه سالمندان ایرانی دکتر نحوی نژاد اما در مورد مساله دیگری هم حرف می‌زند که کمی‌آزار دهنده است. همه ما می‌دانیم که روحیات سالمندان به خصوص در سنین بالا به کودکان بسیار نزدیک می‌شود. جالب اینکه در سالمندی حتی مشکلات هم تا حدودی شبیه به مشکلات کودکان است. نحوی نژاد می‌گوید:«یک بخش عمومی‌هم وجود دارد به اسم طرح اورژانس اجتماعی ۱۲۳ که ۴ درصد مداخلات آن در رابطه با بحث سالمند آزاری است. در واقع یکی از ماموریت این اورژانس‌ها این است که اگر سالمندی در جایی مورد آزار و آسیب قرار گرفت این افراد می‌توانند با هماهنگی مقام قضایی و انتظامی‌مداخله کنند.»
سالمندی نیاز به مراقبت دارد. این البته به این معنا نیست که به تنهایی نمی توان از این مرحله از زندگی عبور کرد اما باید قبول داشت که سالمندان در این دوران نیاز به همراه دارند. همراهی که بتواند چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ دیگر خدمات در کنار آنها باشد. شما هم اگر سالمندان ایرانی را می‌شناسید که تنها هستند به سازمان بهزیستی معرفی کنید. بدون شک این کار می‌تواند کمک بزرگی برای آنها باشد.
| مینا قنبری |
“