سالمندی پویا و فعال چیست؟
جمعیت جهان با چنان سرعتی در حال پیر شدن است که براساس بررسی‌های سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی، اغلب کشورها آماده پشتیبانی از شمار فزاینده افراد سالمند نیستند. برخی برآوردهای جهانی حاکی از آن است که تا سال ۲۰۵۰ برای نخستین بار در تاریخ بشر، شمار سالمندان بالای ۶۰ سال جهان از شمار کودکان زیر ۱۵ سال فزونی خواهد گرفت. رشد جمعیت سالمندان در جوامع اگرچه در نگاه اول یک افتخار بزرگ است؛ چراکه نشان از موفقیت آن جامعه در ارتقای شاخص امید به زندگی می‌باشد، اما در عین حال چالش بزرگی نیز برای هر جامعه به شمار می‌رود و زمانی جوامع مختلف قادر خواهند بود از عهده این چالش به خوبی برآیند که برای آن آمادگی داشته و سیاست‌ها و برنامه‌هایی جامع، کارشناسی‌شده و با ضمانت اجرایی لازم در رابطه با سالمندی پویا داشته باشند. این بحران، چند سالی است که سایه سنگین خود را بر نهادها و سازمان‌های اجتماعی و اقتصادی کشور ما نیز گسترانده است و واقعیت تلخ موجود آن است که مجموعه سازمان‌ها و نهادهای مسئول شرایط زندگی سالمندان، آمادگی کافی را برای فراهم کردن امکانات و ظرفیت‌های مورد نیاز سیل جمعیت سالمندی که هر سال افزایش می‌یابد، نداشته و ندارند. پس چاره‌ای نیست که خود، به فکر دوران سالمندی خود باشیم و تدابیر لازم را برای زندگی در این دوران و حفظ پویایی و نشاط و سرزندگی خود در این سال‌ها بیاندیشیم.
مفهوم “سالمندی پویا” در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی از سوی سازمان بهداشت جهانی، ابداع و به کار گرفته شد. این اصطلاح برای بیان و القای مفهومی اختصاصی‌تر از «سالمندی سالم» و نیز برای شناخت عواملی که علاوه بر مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، بر چگونگی گذران دوره سالمندی افراد و شرایط جوامع سالمند تاثیر می‌گذارند، به کار گرفته می‌شود.
سالمندی پویا و فعال، به معنای سالمندی با تجربیات مثبت و زندگی طولانی‌تر به همراه فرصت‌های مستمر برای لذت بردن و مولد بودن است. به عبارتی دیگر، سالمندی پویا فرایند بهینه‌سازی فرصت‌ها برای سلامتی، مشارکت و امنیت به‌منظور افزایش کیفیت زندگی سالمندان است. در چارچوب رویکرد مبتنی بر سالمندی پویا، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی که سلامت روانی و روابط اجتماعی سالمندان را در جامعه ارتقا می‌بخشند، از همان اهمیت برنامه‌هایی که بهبود وضعیت سلامت جسمی آنان را باعث می‌شوند، برخوردار هستند. در این رویکرد، حفظ استقلال و عدم وابستگی به دیگران با سالمند شدن فرد، یک هدف کلیدی هم برای خود افراد و هم برای سیاست‌گذاران است. علاوه بر این، این رویکرد تاکید دارد که سالمندی در بستر یا زمینه‌ای اجتماعی رخ می‌دهد و استمرار مراوده و تعامل و همفکری بین افراد سالمند و نسل جوان‌تر، از پایه‌های اصلی سالمندی پویاست.
رویکرد مبتنی بر سالمندی پویا، بر به رسمیت شناخته شدن حقوق انسانی افراد سالمند در مورد استقلال، مشارکت، احترام، مراقبت و رضایتمندی فردی تاکید دارد. این رویکرد، برنامه‌های راهبردی مرتبط با سالمندی را از رویکردی «نیازمدار» (که در آن فرد سالمد یک مخاطب منفعل در نظر گرفته می‌شود) به رویکردی «حق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدار» سوق می‌دهد که حقوق افراد را، همچنان که به سوی سالمندی پیش می‌روند، در داشتن فرصت‌ها و موقعیت‌هایی برابر و یکسان، در نظر می‌گیرد.
اگرچه همانطور که گفتیم شرایط مالی و معیشتی بسیاری از سالمندان که به اقتصای سن شاید دیگر توان چندانی هم برای کار و فعالیت مستمر نداشته باشند، مساعد نیست، اما تجربه نشان می‌دهد که داشتن یک زندگی شاد و پویا در دوران سالمندی و لذت بردن از این اوقات، تنها در گرو داشتن یک جیب پر پول نیست و با آموختن برخی مهارت‌ها، می‌توان از سالمندی، دورانی بهتر ساخت.
چه می‌توان کرد؟
این که سالمندی را الزاما همتراز بیماری و ضعف و ناتوانی بدانیم، حاصل اشتباهی نادرست از مفهوم سالمندی است. اگر به دوران سالمندی در کشورهای توسعه‌یافته نگاهی اجمالی بیندازیم، می‌بینیم در بسیاری از این کشورها، دوران سالمندی با تفریح و سفر و آرامش گره خورده است، اما در کشور ما به دلایل متعدد، سالمندی برای بسیاری افراد به دورانی تبدیل شده است که با رنج بیماری دست و پنجه نرم کرده، خود را از بسیاری از دلخوشی‌ها نیز محروم می‌کنند در حالی که قاعدتا به دلیل تجربه بالای فرد سالمند، زندگی در این دوران می‌تواند به بهترین و کم‌خطاترین دوران زندگی انسان بدل شود. اگر شادی و سرخوشی را فقط در دوران جوانی جست‌وجو کنیم، در تعریف شادی و در تعریف سالمندی، دچار خطای شناختی شده‌ایم. سالمندی، دوره‌ای است که انسان می‌تواند از انبوه دانش و تجربه خود در مسیر بهتر زیستن بهره ببرد، اما اگر این توانایی را نداشته باشد که خودش را با تحولات دوران سالمندی وفق دهد، قطعا قادر نخواهد بود از این دوران زندگی لذت ببرد.
البته می‌دانیم این که تنها شعار بدهیم و صرفا بگوییم در دوران سالمندی می‌توان شاد و خوشحال زندگی کرد، با واقعیت زندگی خیلی از سالمندان همخوانی ندارد. وقتی فرد بازنشسته و سالمند مجبور است برای امرار معاش، دوباره به محیط کار برگردد، وقت آزاد زیادی هم نخواهد داشت که به سفر و تفریح بگذراند اما هنر در این است که حتی در صورت الزام به اشتغال در دوران سالمندی، قافیه را نبازیم. شاد بودن و شاد زیستن در دوران سالمندی، صرفا به داشتن یک حساب بانکی پر و پیمان نیست.
شاید نکته طلایی در این زمینه که بسیاری از ما گاه در کوران کشمکش‌های زندگی از اهمیت آن غافل می‌شویم، حفظ پویایی زندگی اجتماعی است. اگر در آستانه بازنشستگی هستید یا دیدن تارهای موی سفید در آیینه، شما را به یاد دوران سالمندی انداخته، بهتر است از همین امروز به فکر باشید و دایره مراودات اجتماعی خود را به‌ویژه با خانواده و اقوام و نیز همسن و سالان خود تا حد امکان گسترش دهید. برای اینکه بتوانید تعامل مناسبی با اعضای خانواده و دوستان داشته باشد، باید رودربایستی غیرضروری را که متاسفانه در فرهنگ ما تفسیری افراطی از آن وجود دارد که گاه ما را از طرح کردن دیدگاه‌ها و نظرات‌مان درباره رفتار یا گفتار دیگران – در هراس از اینکه نکند طرف مقابل از حرف ما نارحت شود – باز می‌دارد، دست برداشته و دیدگاه‌ها و درخواست‌های خود را به شکل شفاف و واضح مطرح کنید و البته نظرات و درخواست‌های دیگران را هم بشنوید.
نکته بعدی این است که تا حد امکان سعی کنید در خانه نمانید البته اگر باز هم نگویید ما که در هزینه‌های اولیه زندگی‌مان مانده‌ایم چگونه میتوانیم به سفر برویم. می‌دانیم که مسافرت و گردش و تفریح، خرج دارد اما با هزینه خیلی محدود هم می‌توان از خانه بیرون زد. مناطق گردشگری و تفریحی اطراف محل زندگی خود را بشناسید و به جای ماندن در خانه، همان غذایی را که می‌خواهید در خانه بخورید، بیرون از خانه و در دل طبیعت و با همراهی دوستان و اقوام نوش‌جان کنید. در ضمن حتما لازم نیست که برای مسافرت، به هتل بروید امروز به سادگی می‌توانید با استفاده از اینترنت و گشتی مختصر در فضای مجازی، مناطق گردشگری مورد علاقه خود را یافته و سرپناهی ارزان و اقتصادی هم رزرو کنید. در ضمن اگر با گروهی از دوستان و اقوام به مسافرت‌های کوتاه بروید و البته تعارف را هم کنار بگذارید، می توانید هزینه‌های مسافرت را بین خودتان تقسیم و سرشکن کنید تا متحمل مخارج سنگین نشوید.
پیروی از یک رژیم غذایی سالم، یکی از توصیه‌های جدی برای ایام سالمندی است. برای سالم ماندن و حفظ طراوت و شادابی خود در این دوران، باید مواد خوراکی سالم مصرف کنید؛ البته منظور این نیست که تنها کاهو یا سبزیجات دیگر بخورید! پیروی از یک رژیم غذایی سبک و متنوع و در عین حال کم‌چرب که در آن انواع و اقسام سبزیجات، انواع پروتئین‌ها و انواع کربوهیدرات‌ها وجود داشته باشد و البته پرهیز جدی از پرخوری، می‌تواند به سالم ماندن شما کمک کند.
توصیه بعدی اکثر قریب به اتفاق متخصصان سلامت جسم و روان این است که خوب و کافی بخوابید. گفته می‌شود که افراد سالمند و پا به سن گذاشته، باید حداقل ۷ تا ۹ ساعت در روز بخوابند تا اندام‌های مختلف بدن آنها فرصت کافی برای استراحت و نیز مبارزه با عوامل محتلف بیماری و آسیب‌زا را داشته باشد.
تلاش برای یادگیری مهارت‌های تازه، نه گفتن به افکار منفی و مایوس‌کننده، دوری از انسان‌های منفی‌باف، زنده نگه داشتن رشته‌های محبت با همسر و فرزندان، کمک در کارهای خانگی و درک کردن همدلانه رفتار جوانان می‌تواند شادی را به زندگی در این ایام تزریق کند. در این راه، کمک گرفتن از مشاوران و روان‌شناسان هم می‌تواند راهگشا باشد. اگر به محض احساس دلسردی و یاس، فرد سالمند اجازه ندهد این احساس، ماه‌ها و سال‌ها با او بماند و برای رفع آن به مشاور و روان‌شناس مراجعه کند، آنگاه به‌راحتی می‌تواند مشکل بی‌انگیزگی را به عنوان یکی از شایع‌ترین مشکلات دوران سالمندی، شکست دهد.
و البته و در نهایت ورزش و باز هم ورزش. تنها استراحت کافی و خوردن غذاهای سالم و افزایش دامنه ارتباطات اجتماعی برای دشاتن یک دوران سالمندی پویا کافی نیست، بلکه باید حرکت و تحرک را هم در برنامه روزانه خود بگنجانید. انجام فعالیت‌های ورزشی متناسب با شرایط جسمی شما، عاملی موثر برای مهار استرس احتمالی است. برای آنکه بهترین نتیجه را بگیرید، سعی کنید حداقل نیم ساعت در هر روز فعالیت‌های ورزشی مستمر داشته باشید. لازم هم نیست که حتما در یک باشگاه ورزشی ثبت‌نام کنید. بهترین ورزش برای این ایام، پیاده‌روی در پارک نزدیک منزلتان است و اگر همراهی همدل هم داشته باشید، برنامه‌ای مفرح و لذت‌بخش در برنامه‌های روزانه شما خواهد شد.
آنچه خواندید کلیاتی است که با استفاده از منابع مختلف و استفاده از برخی تجربیات برای شما گرد آوردیم. با ما در این سایت همراه بمانید. ما در بخش‌های مختلف این پایگاه اختصاصی سالمندی و سالمندان، می‌کوشیم به همراهی همدل برای شما تبدیل شویم و به سهم خود در بسترسازی برای داشتن یک زندگی بی‌دغدغه برای ایام سالمندی، در کنار شما باشیم.
“